Dân ca Nghệ Tĩnh: Nghe gì, xem gì & Trải nghiệm ở đâu tại Nghệ An

Dân ca Nghệ Tĩnh không chỉ là những làn điệu mượt mà, đậm chất trữ tình mà còn là kho tàng văn hóa phi vật thể quý báu của người dân xứ Nghệ. Với những câu hò ví dặm sâu lắng, dân ca Nghệ Tĩnh đã vượt ra khỏi phạm vi địa phương, trở thành biểu tượng đặc sắc của nghệ thuật dân gian Việt Nam. Mỗi lời ca, tiếng hát là sự kết tinh của tâm hồn lao động, tình yêu quê hương và chiều sâu lịch sử.

Hành trình từ lời ru đến di sản văn hoá

Để thực sự yêu một làn điệu, ta cần hiểu được câu chuyện và tâm hồn ẩn sau nó. Dân ca Ví, Giặm không chỉ là âm nhạc, đó là một hành trình văn hóa kéo dài hàng thế kỷ, từ những lời ru mộc mạc trên cánh đồng đến sự vinh danh trên trường quốc tế.

1. Dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh là gì?

Dân ca Ví, Giặm là hai lối hát dân ca đặc thù của vùng Nghệ An và Hà Tĩnh, được sáng tác và lưu truyền bởi cộng đồng trong quá trình lao động và sinh hoạt. Điểm đặc sắc nhất là chúng được trình diễn không có nhạc cụ đệm, giọng hát chính là sợi dây kết nối cảm xúc.

Nguồn gốc: Ví, Giặm được sinh ra từ chính cuộc sống thường nhật. Đó là lời hát khi ru con, khi chèo thuyền, khi dệt vải, khi cấy lúa... Lời ca được ứng tác tức thì, phản ánh trực tiếp tâm tư, tình cảm và trí tuệ của người dân lao động.

2. Phân biệt Hát Ví và Hát Giặm

3. Dấu son UNESCO: Niềm tự hào của văn hoá Việt

Đây là cột mốc lịch sử đưa Dân ca Ví, Giặm từ di sản của một vùng quê trở thành tài sản văn hóa của toàn nhân loại.

• Sự kiện Lịch sử: Tại phiên họp của Ủy ban Liên chính phủ Công ước UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 9 diễn ra ở Paris (Pháp), vào lúc 23h10 ngày 27 tháng 11 năm 2014 (giờ Việt Nam), Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh đã được chính thức vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
• Giá trị được công nhận: UNESCO ghi nhận Ví, Giặm chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa của cộng đồng xứ Nghệ. Di sản này đáp ứng đầy đủ các tiêu chí như: được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, là một phần bản sắc của cộng đồng, và cho thấy sự đa dạng văn hóa cũng như sức sáng tạo của con người.
• Ý nghĩa: Sự công nhận này không chỉ là niềm tự hào mà còn khẳng định sức sống mãnh liệt của văn hóa Việt, đồng thời đề cao trách nhiệm của quốc gia và cộng đồng trong việc tiếp tục bảo tồn, phát huy để di sản mãi trường tồn.

4. Linh hồn của dân ca ví giặm

Vẻ đẹp của Ví, Giặm nằm ở sự hòa quyện giữa lời ca mộc mạc và giai điệu sâu lắng.

a. Lời Ca - Trí tuệ dân gian

• Ngôn ngữ: Lời ca sử dụng ngôn ngữ địa phương đậm đặc chất Nghệ, với những từ ngữ giản dị, gần gũi nhưng giàu sức gợi. Nhiều câu hát đã trở thành ca dao, tục ngữ, thể hiện triết lý sống sâu sắc.
• Nội dung: Ca từ là một cuốn bách khoa toàn thư về đời sống, phản ánh mọi khía cạnh: Tình yêu quê hương đất nước, tình yêu lứa đôi chung thủy, tình cảm gia đình, ca ngợi lao động và phê phán những thói hư tật xấu.

b. Giai Điệu - Âm Điệu Tâm Hồn

• Thang âm: Âm nhạc Ví, Giặm được phát triển chủ yếu trên thang ngũ cung (5 nốt nhạc), một đặc trưng cơ bản của âm nhạc dân gian Việt Nam.
• Kỹ thuật hát: Nét độc đáo nằm ở kỹ thuật xử lý của người hát, đặc biệt là các kỹ thuật "uốn hơi", "luyến láy" (chuyển nốt mềm mại) và "nảy hạt" (tạo ra những âm thanh nảy, rõ nét) để tạo ra sự uyển chuyển, tinh tế, thể hiện trọn vẹn mọi cung bậc cảm xúc.

Những gương mặt tiêu biểu và địa chỉ trải nghiệm văn hoá

Di sản Dân ca Ví, Giặm không chỉ tồn tại trên trang giấy hay trong các viện bảo tàng, mà đang được gìn giữ và lan tỏa mỗi ngày bởi những con người tâm huyết và tại những không gian văn hóa cụ thể.

1. Những giọng ca vàng của dân ca Nghệ Tĩnh

Đây là những nghệ sĩ mà giọng hát của họ đã trở thành một phần không thể tách rời của Dân ca Ví, Giặm, góp phần định hình và truyền lửa cho các thế hệ sau.

a. Thế hệ "Gạo cội" - Những bức tường thành

• NSND Hồng Lựu: Được mệnh danh là "Người đàn bà hát Ví, Giặm", giọng hát của bà được xem là mẫu mực, chuẩn chỉ và giàu cảm xúc nhất, là "báu vật sống" của Dân ca Nghệ Tĩnh.
• NSND Tiến Dũng: Một giọng ca nam trầm ấm, sâu lắng, thường song ca cùng NSND Hồng Lựu tạo nên những cặp bài trùng kinh điển.
• NSƯT Đình Bảo, NSƯT Lệ Thanh: Là những nghệ sĩ thuộc thế hệ vàng của Nhà hát Dân ca Nghệ An, đã cống hiến cả cuộc đời cho việc bảo tồn và biểu diễn.

b. Thế hệ Kế cận - Luồng gió mới của dân ca Nghệ Tĩnh

• NSƯT Bùi Lê Mận: Quán quân dòng nhạc dân gian Sao Mai 2009, Bùi Lê Mận đã đưa Dân ca Nghệ Tĩnh đến gần hơn với khán giả trẻ toàn quốc bằng giọng hát ngọt ngào và phong cách biểu diễn tươi mới.
• Ca sĩ Thanh Tài: Nổi tiếng với việc đầu tư thực hiện các MV Dân ca được quay tại chính quê hương Nghệ An - Hà Tĩnh, góp phần quảng bá cả âm nhạc và cảnh đẹp xứ Nghệ.
• Ca sĩ Đinh Thành, Phương Anh: Là những giọng ca trẻ trưởng thành từ các cuộc thi âm nhạc lớn, đang tích cực theo đuổi và làm mới dòng nhạc dân ca, được khán giả trẻ yêu mến.

2. Địa chỉ trải nghiệm dân ca Nghệ Tĩnh

Đối với những ai muốn được nghe, xem và cảm nhận Dân ca Ví, Giặm một cách trực tiếp, dưới đây là những địa chỉ và sự kiện không thể bỏ lỡ.

a. "Địa chỉ Đỏ" tại Thành phố Vinh:

• Trung tâm Bảo tồn và Phát huy Di sản Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh:
  • Địa chỉ: Số 166, đường Phong Định Cảng, Phường Bến Thủy, TP. Vinh, Nghệ An.
  • Vai trò: Đây là cơ quan đầu ngành, nơi nghiên cứu, sưu tầm, đào tạo và tổ chức các buổi biểu diễn chuyên nghiệp. Liên hệ với Trung tâm là cách tốt nhất để có thông tin chính xác về các hoạt động Dân ca Ví, Giặm.
• Nhà hát Dân ca Nghệ An: Là nơi quy tụ các nghệ sĩ, diễn viên chuyên nghiệp, thường xuyên có các vở diễn, chương trình nghệ thuật mà Dân ca Ví, Giặm là một phần không thể thiếu.

b. Các Lễ hội Văn hóa Lớn:

• Lễ hội Làng Sen (tháng 5 hàng năm): Được tổ chức nhân dịp sinh nhật Chủ tịch Hồ Chí Minh tại huyện Nam Đàn, lễ hội luôn có các đêm diễn Dân ca Ví, Giặm quy mô, thu hút đông đảo nghệ nhân và công chúng.
• Liên hoan Dân ca Ví, Giặm (tổ chức định kỳ): Đây là sự kiện lớn nhất của cộng đồng những người yêu mến Ví, Giặm, nơi các câu lạc bộ từ khắp hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh về tranh tài và giao lưu.

c. Trải nghiệm tại Cộng đồng:

• Mạng lưới các Câu lạc bộ UNESCO Ví, Giặm: Hiện nay, có hàng chục câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm đang hoạt động sôi nổi tại các làng, xã ở cả Nghệ An và Hà Tĩnh. Du khách có thể kết nối với các trung tâm văn hóa huyện hoặc các công ty du lịch địa phương để có cơ hội tham gia một buổi sinh hoạt của các câu lạc bộ này.

Địa chỉ trực tuyến thưởng thức giai điệu bất hủ 

Để cảm nhận trọn vẹn cái hồn của Dân ca Nghệ Tĩnh, không gì bằng việc đắm mình trực tiếp vào những giai điệu và hình ảnh sống động. Dưới đây là những tuyển tập âm thanh và video đặc sắc, được cộng đồng yêu nhạc nghe và xem nhiều nhất hiện nay.

1. Những Playlist triệu view

Đây là những tuyển tập âm thanh (audio) được chọn lọc kỹ lưỡng, phù hợp để nghe khi thư giãn, làm việc, hoặc khi nỗi nhớ quê hương da diết.

a. Tuyệt phẩm Bất hủ (Liên khúc):

• Nên tìm gì? Trên YouTube, hãy gõ từ khóa: liên khúc dân ca nghệ tĩnh hay nhất.
• Kết quả nổi bật: Bạn sẽ tìm thấy các video dài hàng giờ đồng hồ với hàng triệu lượt xem từ các kênh uy tín như "Nhạc Dân Ca Quê Hương", "Làng Nhạc Việt", hay "Giai Điệu Quê Hương".
• Đặc điểm: Những playlist này thường tập hợp các ca khúc kinh điển như Giận Mà Thương, Một Khúc Tâm Tình Của Người Hà Tĩnh, Ví Dặm Đò Đưa, Người Đi Xây Kẻ Ở... do nhiều thế hệ nghệ sĩ thể hiện, từ NSND Hồng Lựu, NSƯT Đình Bảo đến các giọng ca trẻ như Bùi Lê Mận, Thanh Tài.

b. Hòa tấu Không lời (Nhạc nền thư giãn):

• Nên tìm gì? Gõ từ khóa: hòa tấu dân ca nghệ tĩnh không lời hoặc độc tấu sáo trúc dân ca nghệ tĩnh.
• Kết quả nổi bật: Các bản hòa tấu bằng sáo trúc, đàn tranh, đàn bầu sẽ hiện ra, mang đến một không gian âm nhạc thuần túy, sâu lắng và bình yên. Những video này đặc biệt được yêu thích để nghe trước khi ngủ hoặc khi cần tập trung cao độ.

2. Những màn trình diễn sống động

Thưởng thức Dân ca Nghệ Tĩnh qua hình ảnh giúp cảm nhận sâu sắc hơn biểu cảm của người nghệ sĩ và không gian văn hóa mà ca khúc được tái hiện.

a. Những màn trình diễn "Kinh điển":

• "Giận Mà Thương" - NSND Hồng Lựu: Hãy tìm kiếm NSND Hồng Lựu Giận Mà Thương live. Các video ghi lại màn trình diễn của bà trên các sân khấu lớn của VTV, các kỳ Festival luôn thể hiện thần thái, kỹ thuật điêu luyện và cái tình sâu đậm mà khó ai sánh bằng.
• "Sao Mai" và những ngôi sao mới: Tìm kiếm Bùi Lê Mận Sao Mai để xem lại những phần thi đã làm nên tên tuổi của cô, đặc biệt là các ca khúc dân ca đã giúp cô chinh phục ban giám khảo và hàng triệu khán giả, thổi một luồng gió mới vào dòng nhạc này.

b. MV (Video Ca nhạc) Thời Đại Mới:

• Nên tìm gì? Tìm kiếm tên các ca sĩ trẻ kèm theo tên bài hát, ví dụ: MV Thanh Tài Lỡ Hẹn Với Dòng Lam hoặc MV Bùi Lê Mận Về Xứ Nghệ Cùng Anh.
• Đặc điểm: Các MV này được đầu tư công phu về mặt hình ảnh, với những thước phim quay tại chính cảnh đẹp của Nghệ An và Hà Tĩnh (sông Lam, núi Hồng, cánh đồng hoa hướng dương, làng quê...). Nội dung MV thường xây dựng thành một câu chuyện nhỏ, giúp người xem, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và yêu mến hơn những làn điệu quê hương.

Bí quyết thoả mãn niềm đam mê “tập làm ca sỹ” dân ca Nghệ Tĩnh

Hiểu và yêu thôi chưa đủ, nhiều người còn muốn tự mình thể hiện những làn điệu sâu lắng này. Với sự phát triển của internet, việc tìm kiếm tài nguyên để thực hành chưa bao giờ dễ dàng hơn.

1. Tìm Lời Bài Hát & Hát Karaoke

a. Cách tìm lời bài hát (Lyrics) chính xác:

• Mẹo tìm kiếm: Cách nhanh nhất là gõ lên Google theo cú pháp: lời bài hát + [Tên bài hát].
• Ví dụ: Khi tìm lời bài hát Giận Mà Thương, các kết quả hàng đầu từ những trang web chuyên về lời bài hát như Lyrics.vn, NhacCuaTui, Nhac.vn sẽ cung cấp cho bạn phần lời đầy đủ và chuẩn xác.
• Trích đoạn tham khảo - Lời bài hát "Một Khúc Tâm Tình Của Người Hà Tĩnh":
  Đi mô rồi cũng nhớ về Hà Tĩnh Nhớ núi Hồng Lĩnh, nhớ dòng sông La Nhớ biển rộng quê ta, những cánh đồng muối trắng Nhớ cơn mưa hè, cháy bùng nỗi khát khao...

b. Hát Karaoke như nghệ sĩ:

• Nền tảng tốt nhất: YouTube là kho tàng karaoke khổng lồ và chất lượng nhất.
• Mẹo tìm kiếm: Để có beat nhạc hay, hãy tìm theo cú pháp: karaoke + [Tên bài hát] + tone nữ (hoặc tone nam). Việc thêm "tone" sẽ giúp bạn tìm được beat phù hợp với quãng giọng của mình.
• Gợi ý: Hãy tìm những video có tiêu đề "Beat Chuẩn" hoặc "HD", được thực hiện bởi các kênh chuyên về karaoke nhạc dân ca. Các video này thường có âm thanh tốt, chữ chạy to, rõ ràng và khớp với nhạc.

2. Tìm hợp âm & Sheet nhạc để đệm đàn 

a. Tìm Hợp Âm (Chords) cho Guitar/Piano:

• Đây là nguồn tài nguyên phổ biến nhất cho những ai muốn đệm hát.
• Địa chỉ uy tín: Hai website lớn và đáng tin cậy nhất tại Việt Nam là:
  • HopAmChuan.com
  • HopAmViet.vn
• Cách sử dụng: Chỉ cần truy cập các trang này và gõ tên bài hát vào ô tìm kiếm. Bạn sẽ nhận được bản hợp âm chi tiết, có thể tùy ý tăng/giảm tone cho phù hợp với giọng hát của mình.

b. Tìm Sheet Nhạc (Bản nhạc có khuông nhạc):

• Việc tìm kiếm sheet nhạc đầy đủ cho các bài Dân ca Nghệ Tĩnh sẽ khó khăn hơn so với tìm hợp âm.
• Mẹo tìm kiếm: Hãy thử tìm trên Google với cú pháp sheet nhạc + [Tên bài hát].
• Nguồn tiềm năng: Kết quả có thể đến từ các diễn đàn âm nhạc, blog cá nhân của những người dạy/học nhạc, hoặc các website của trường văn hóa nghệ thuật. Tuy nhiên, nguồn này không tập trung và đòi hỏi sự kiên nhẫn khi tìm kiếm.

Giáo dục & Truyền dạy – Hành trình truyền lửa cho thế hệ mai sau

Dân ca Ví, Giặm không chỉ sống trong tâm thức cộng đồng hay trên sân khấu nghệ thuật, mà còn đang được gìn giữ, truyền dạy một cách bài bản trong môi trường giáo dục và văn hóa tại Nghệ An. Việc đào tạo lớp nghệ sĩ kế cận chính là chìa khóa để đảm bảo sức sống lâu dài cho di sản.

1. Các trường đào tạo nghệ thuật tại Nghệ An

a. Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An

• Địa chỉ: Đường Nguyễn Cảnh Chân, TP. Vinh, Nghệ An
• Vai trò: Đây là nơi đào tạo chính quy các chuyên ngành âm nhạc truyền thống, trong đó dân ca Ví, Giặm là nội dung trọng điểm. Trường không chỉ đào tạo kỹ năng biểu diễn mà còn chú trọng vào lịch sử, kỹ thuật hát, lý thuyết âm nhạc dân gian.
• Đối tượng: Học sinh tốt nghiệp THPT, nghệ nhân trẻ, những người có đam mê với dân ca truyền thống.

b. Nhà hát Dân ca Nghệ An – Trung tâm đào tạo thực hành

• Ngoài biểu diễn, Nhà hát còn tổ chức các lớp truyền nghề, thực hành dân ca cho nghệ sĩ trẻ, sinh viên và học sinh yêu thích dân ca. Đây là nơi nhiều nghệ sĩ nổi tiếng đã trưởng thành, tiếp cận với nghệ thuật dân tộc một cách sống động và bài bản.

2. Các lớp học cộng đồng – Câu lạc bộ dân ca

a. Câu lạc bộ UNESCO Dân ca Ví, Giặm

• Hoạt động mạnh tại các xã, huyện thuộc Nghệ An và Hà Tĩnh, các CLB này không chỉ là nơi biểu diễn giao lưu mà còn là "lò ươm" đào tạo nghệ nhân không chuyên, hướng dẫn kỹ năng hát Ví, Giặm cho học sinh, người cao tuổi, người dân yêu nhạc dân tộc.
• Đặc biệt, nhiều lớp học miễn phí được tổ chức theo hình thức “truyền nghề dân gian”, với sự hướng dẫn trực tiếp của các nghệ nhân cao tuổi.

b. Đưa dân ca vào học đường

Tại nhiều trường tiểu học và THCS trên địa bàn Nghệ An, dân ca Ví, Giặm đã được đưa vào chương trình ngoại khóa. Thông qua các tiết học âm nhạc, sinh hoạt đội, hoặc các cuộc thi văn nghệ, học sinh có cơ hội làm quen với làn điệu quê hương ngay từ khi còn nhỏ.

Đây không chỉ là cách nuôi dưỡng tình yêu âm nhạc truyền thống mà còn góp phần bảo tồn di sản bền vững từ gốc rễ – chính trong tâm hồn trẻ em xứ Nghệ.

Câu hỏi thường gặp (FAQ) về dân ca Nghệ Tĩnh

1. Dân ca Nghệ Tĩnh và Dân ca Ví, Giặm có phải là một không?

"Dân ca Nghệ Tĩnh" là một khái niệm rộng, bao gồm nhiều làn điệu dân ca của vùng Nghệ Tĩnh. Trong đó, "Ví" và "Giặm" là hai lối hát tiêu biểu, đặc sắc nhất, cốt lõi nhất và đã được UNESCO vinh danh.

2. Nên bắt đầu nghe từ bài hát nào để cảm nhận Dân ca Nghệ Tĩnh?

Bạn nên bắt đầu với "Giận Mà Thương" hoặc "Một Khúc Tâm Tình Của Người Hà Tĩnh". Đây là hai ca khúc rất nổi tiếng, giai điệu dễ nghe và thể hiện rõ nét đặc trưng của dân ca nơi đây.

3. Làm thế nào để phân biệt giọng Nghệ An và giọng Hà Tĩnh trong các bài hát?

Đây là một điều khá tinh tế. Cả hai đều thuộc phương ngữ Bắc Trung Bộ nhưng có khác biệt nhỏ về thanh điệu và một số từ vựng. Người bản xứ hoặc các nhà nghiên cứu có thể nhận ra, nhưng với người nghe phổ thông, sự khác biệt này thường không quá rõ ràng trong âm nhạc.

Lời kết

Dân ca Nghệ Tĩnh không chỉ là di sản nghệ thuật mà còn là linh hồn của mảnh đất và con người xứ Nghệ. Việc gìn giữ, phát huy giá trị của dân ca không chỉ là trách nhiệm của địa phương mà là sự chung tay của cả cộng đồng. Bởi lẽ, trong từng câu ví, lời dặm là cả một kho tàng văn hóa đang thì thầm kể chuyện cho muôn đời sau.